Chăm sóc Sốt xuất huyết Dengue không sốc ở người lớn (≥ 16 tuổi)
Phụ lục 23: Sốt xuất huyết Dengue 2760/QD-BYT 04/07/2023 Chia sẻ
GIỚI THIỆU
Sốt xuất huyết Dengue ở người lớn có một số khác biệt với trẻ em, tuy
ít diễn tiến đến biến chứng sốc hơn nhưng các biểu hiện xuất huyết thường
nhiều hơn và đôi khi đe dọa tính mạng của người bệnh. Hiện tượng phát ban hồi phục là triệu chứng thường gây lo lắng cho
người bệnh và đôi khi cho cả thầy thuốc, dẫn đến chỉ định truyền dịch không
cần thiết và là nguyên nhân gây quá tải tuần hoàn.
Đa số người bệnh đến khám bệnh được chỉ định điều trị ngoại trú. Khi
người bệnh có các biểu hiện đe dọa trở nặng hoặc các dấu hiệu khiến người
bệnh và người nhà lo lắng thì nên cho nhập viện để điều trị. Các dấu hiệu đó
bao gồm:
- Sốt cao liên tục, không giảm mặc dù người bệnh đã uống thuốc hạ sốt.
- Xuất hiện các triệu chứng xuất huyết như chấm hay mảng xuất huyết ở da, chảy máu cam, chảy máu răng miệng hoặc rong kinh (ở phụ nữ).
- Dấu hiệu sinh tồn được theo dõi 3 hoặc 6 giờ tùy chỉ định bác sĩ điều trị:
- Mạch: bắt mạch quay, ghi nhận số lần mạch đập/phút, biên độ.
- Huyết áp: nên đo với ống nghe.
- Nhiệt độ.
- Nhịp thở: đếm số lần/phút, quan sát nhịp thở (dễ, co kéo nhẹ liên sườn, co kéo nhiều liên sườn hay hõm ức, gắng sức).
- Nước tiểu: lượng nước tiểu trong ngày, màu sắc (để phát hiện có máu hay không).
- Toàn trạng: Tỉnh táo, tiếp xúc tốt, giọng nói rõ ràng, vẻ mặt hơi lanh lợi hoặc lừ đừ, mệt mỏi.
- Da, niêm mạc: Chi ấm, móng tay hồng hay da và đầu chi tái, ẩm mồ hôi, chi mát lạnh. Niêm mạc mắt xung huyết, môi đỏ. Thời gian làm đầy mao mạch < 2 giây.
- Kiểm tra và theo dõi dấu hiệu xuất huyết da, niêm mạc:
- Chấm xuất huyết, mảng bầm tím hay khối máu tụ xuất hiện tự nhiên hay sau sang chấn, sau tiêm chích. Các biểu hiện xuất huyết đó tăng thêm, nếu có mức độ tăng nhanh hay chậm. Ngoài ra có thể chảy máu mũi, răng, miệng.
- Biểu hiện xuất huyết nội như nôn ra máu, đi ngoài ra máu, tiểu ra máu. Nếu có các biểu hiện xuất huyết nội như trên thì người bệnh cần chuyển khoa Hồi sức cấp cứu.
- Biểu hiện tiêu hóa: biểu hiện tiêu hóa hay gặp trong sốt xuất huyết Dengue người lớn như nôn, tiêu chảy, do vậy cần ghi chú số lần nôn, số lượng và tính chất của dịch nôn, phân tiêu chảy.
- Theo dõi tổng kê lượng nước xuất-nhập:
- Nước nhập: nước người bệnh uống được, thức ăn người bệnh ăn được (lỏng và đặc), lượng dịch truyền vào (nếu có).
- Nước xuất gồm: nước tiểu, phân, dịch nôn, máu xuất huyết.
- Ghi nhận tất cả các thông số trên vào phiếu chăm sóc và theo dõi điều dưỡng. Báo bác sĩ điều trị ngay nếu thấy bất cứ triệu chứng nào trong số các triệu chứng bất thường kể trên.
Theo dõi, lấy kết quả và báo ngay bác sĩ các xét nghiệm sau: HCT, tiểu
cầu. Kết quả phù hợp sốt xuất huyết Dengue nếu có một hoặc các kết quả sau:
- HCT tăng > 20% so với trị số bình thường (nam 43%, nữ 38%).
- Tiểu cầu ≤ 100.000/mm3.
Bên cạnh việc thực hiện y lệnh của bác sĩ, người bệnh cần được chăm
sóc các vấn đề sau:
- Uống nước để bù vào lượng nước đă mất trong quá trình bệnh lý do sốt cao, ăn uống kém. Ngoài ra uống các loại nước dinh dưỡng từ trái cây, sữa không những bù nước mà còn cung cấp thêm vitamin, yếu tố vi lượng (chất khoáng), năng lượng (đường) một cách sinh lý nhất và đề phòng nguy cơ hạ đường huyết trong trường hợp người bệnh chán ăn hoặc ăn ít không bảo đảm năng lượng.
- Chỉ bù dịch qua đường tĩnh mạch khi thật cần thiết.
- Thuốc giảm sốt chỉ làm cơ thể giảm nhiệt chứ không thể đưa nhiệt độ trở về bình thường. Do vậy, ngoài việc thực hiện y lệnh cho uống thuốc giảm sốt, người bệnh và người nhà cần được hướng dẫn cách hạ sốt bằng phương pháp vật lý như lau mát với khăn nước ấm. Nước ấm sẽ làm cho người bệnh cảm thấy dễ chịu và dễ bốc hơi. Khi bốc hơi, hơi nước sẽ nhanh chóng mang theo nhiệt độ của bề mặt da cơ thể giúp nhanh chóng hạ nhiệt.
- Lau mát có kết quả khi nhiệt độ cơ thể giảm < 38°C thì có thể ngừng lau mát. Lau mát liên tục cũng là cách phòng ngừa mê sảng, co giật.
- Hạn chế tiêm, thủ thuật: do dễ xuất huyết nên việc tiêm truyền và làm các thủ thuật xâm lấn (đặt ống thông tĩnh mạch, đặt ống thông tiểu) đối với bệnh nhân sốt xuất huyết Dengue người lớn cần phải hạn chế tối đa. Nếu phải thực hiện y lệnh tiêm truyền của bác sĩ nên sử dụng các tĩnh mạch ngoại biên, vị trí dễ cầm máu. Tránh sử dụng các tĩnh mạch lớn, khó cầm máu như tĩnh mạch cổ, tĩnh mạch dưới đòn, tĩnh mạch bẹn.
- Biến chứng xuất huyết ở sốt xuất huyết Dengue người lớn thường xảy ra
sớm hơn và kéo dài hơn so với trẻ em. Do vậy, nếu người bệnh có biểu hiện xuất
huyết, cần tìm mọi cách để hạn chế xuất huyết nặng hơn, cụ thể như sau:
- Chảy máu mũi: nhét bấc có tẩm adrenalin từ mũi trước đến mũi sau.
- Băng ép khối máu tụ và vị trí chảy máu do tiêm chích.
- Rong kinh: theo dõi sát lượng máu mất.
- Khuyên người bệnh nghỉ tại giường, tránh đi lại nhiều và tránh xúc động.
- Trấn an người bệnh.
