Rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng nhiều chất ma túy
Tác động lên hệ thần kinh trung ương gây phê sướng, gây lệ thuộc về tâm thần và cơ thể Chia sẻ
Chia sẻ
Dùng Camera điện thoại(người nhận) quét mã QR Code
- GIỚI THIỆU
- NGUYÊN NHÂN
- CHẨN ĐOÁN
- Chẩn đoán nghiện các chất ma túy
- Chẩn đoán rối loạn tâm thần do các chất ma túy
- Rối loạn giấc ngủ
- Rối loạn lo âu
- Rối loạn trầm cảm
- Ảo giác
- Hoang tưởng
- Rối loạn hành vi kích động, hành vi bạo lực
- Chẩn đoán phân biệt
- Cận lâm sàng
- ĐIỀU TRỊ
- Nguyên tắc điều trị
- Sơ đồ/Phác đồ điều trị
- Điều trị cụ thể
- Các thuốc chống loạn thần
- Các thuốc chống trầm cảm
- Các thuốc chỉnh khí sắc
- Các thuốc thuộc nhóm benzodiazepin
- Các nhóm thuốc giải lo âu, gây ngủ khác
- Các nhóm thuốc khác
- Liệu pháp tâm lý
- TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG
- PHÒNG BỆNH
- TÀI LIỆU THAM KHẢO
GIỚI THIỆU
- Các chất ma túy là các chất tác động lên hệ thần kinh trung ương gây phê sướng, gây lệ thuộc về tâm thần và cơ thể.
- Khi người nghiện sử dụng nhiều chất ma túy (từ 2 loại ma túy trở lên) gây ra các rối loạn tâm thần và hành vi.
- Do sự tổng hợp dễ dàng và bất hợp pháp các chất ma túy.
- Do việc sử dụng bằng nhiều phương thức: hút, hít, uống, tiêm..
- Việc một số nhóm người (đặc biệt là giới trẻ) có những nhận thức sai lệch cho rằng sử dụng các chất ma túy là thời thượng, lôi kéo có khi ép buộc người khác cùng sử dụng.
Các rối loạn tâm thần và hành vi liên quan đến chất ma túy thường gặp là rối loạn loạn thần, như hoang tưởng, ảo giác, kích động và các hành vi bạo lực, các rối loạn cảm xúc như lo âu, trầm cảm và hưng cảm.
Theo ICD 10 (1992), chẩn đoán nghiện các chất ma túy khi có từ 3 biểu hiện sau đây xảy ra cùng nhau trong vòng ít nhất 1 tháng hoặc nếu tồn tại trong khoảng thời gian ngắn hơn 1 tháng, thì cần lặp đi lặp lại cùng nhau trong khoảng thời gian 12 tháng:
- Thèm muốn mạnh mẽ hoặc cảm thấy buộc phải sử dụng các chất ma túy.
- Khó khăn trong việc kiểm soát tập tính sử dụng các chất ma túy về mặt thời gian bắt đầu, kết thúc hoặc mức sử dụng.
- Một trạng thái cai sinh lý khi ngừng hay giảm bớt sử dụng các chất ma túy.
- Có bằng chứng về hiện tượng tăng dung nạp (chịu đựng) các chất ma túy như: cần phải tăng liều để loại bỏ những cảm giác khó chịu do thiếu các chất ma túy gây ra.
- Dần xao nhãng các thú vui hoặc những thích thú trước đây.
- Tiếp tục sử dụng các chất ma túy mặc dù có bằng chứng rõ ràng về hậu quả tai hại.
- Tiêu chuẩn chẩn đoán chung cho rối loạn tâm thần do sử dụng đa chất
- Khởi phát của các triệu chứng phải xảy ra trong khi hoặc trong vòng 2 tuần có sử dụng đa chất
- Các triệu chứng phải tồn tại hơn 48 tiếng
- Sự kéo dài của rối loạn này phải không vượt quá 6 tháng(nếu dài hơn thì cần cân nhắc chẩn đoán rối loạn loạn thần di chứng và khởi phát muộn liên quan sử dụng đa chất: F19.7).
- Chẩn đoán thể bệnh: Biểu hiện rối loạn tâm thần do các chất ma túy có thể là rối loạn giấc ngủ, rối loạn lo âu, trầm cảm, hưng cảm, hoang tưởng, ảo giác, kích động và các hành vi bạo lực.
- Người bệnh ngủ ít hoặc mất ngủ hoàn toàn, một số trường hợp lại ngủ nhiều
- Người bệnh sợ hãi, run rẩy, lo lắng về sức khỏe thể chất và tinh thần của mình.
- Biểu hiện khí sắc trầm, mất sự quan tâm, thích thú, giảm năng lượng, mệt mỏi, giảm hoạt động.
- Một số trường hợp cáu kỉnh, hằn học, nhiều trường hợp dẫn đến tự sát.
- Thường gặp các loại ảo giác đa dạng. Lúc đầu biểu hiện bằng những tri giác sai thực tại như màu sắc trở nên huyền ảo, sặc sỡ có khi hình thức xung quanh rùng rợn hoặc như ma quỷ.
- Âm thanh trở nên sống động, náo nhiệt làm cho người bệnh tưởng mình trong thế giới khác lạ sau đó trở thành những ảo giác thực sự thường là ảo thanh, các tiếng nói bình phẩm, khen ngợi hoặc chê bai có khi là lời nói đe dọa buộc tội người bệnh.
- Lúc đầu người bệnh có ý tưởng nghi ngờ đôi khi cảm thấy bàng hoàng kèm theo các rối loạn lo âu hoặc sợ hãi sau đó là dẫn đến hoang tưởng thực sự.
- Hầu hết những người sử dụng Methamphetamin (ma túy đá) xuất hiện những hoang tưởng, các biểu hiện hoang tưởng cũng đa dạng như: hoang tưởng ghen tuông, hoang tưởng bị theo dõi, hoang tưởng bị chi phối, bị kiểm tra, bị điều khiển, bị truy hại…
- Người bệnh sử dụng đa chất trong đó thường có cả các chất gây ảo giác ban đầu gây nên sự hưng phấn, tăng năng lượng, tăng hoạt động thể lực, đi lại nhiều, một số tăng hoạt động tình dục sau đó dẫn tới mất kiểm soát, có thể rối loạn sự định hướng kèm theo dẫn tới kích động: la hét, đập phá, tấn công những người xung quanh, không sợ nguy hiểm cho bản thân.
- Thường gặp ở người ngộ độc chất gây ảo giác hoặc người bệnh bị hoang tưởng ảo giác chi phối.
- Kích động trong tâm thần phân liệt, cơn hưng cảm trong rối loạn cảm xúc lưỡng cực,…
- Cơn kích động trong bệnh não thực tổn: u não, viêm não, động kinh thái dương.
- Sử dụng test nhanh 4 hoặc 6 nhóm qua nước tiểu để phát hiện bệnh nhân dùng các chất ma tuý.
- Xét nghiệm sinh hóa máu tìm chất ma túy ở các phòng xét nghiệm có đủ điều kiện.
- Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi: xét nghiệm hàng ngày trong 1 tuần đầu nhập viện khi có bất thường hoặc trước và sau điều trị.
- Sinh hoá máu: Glucose, ure, creatinin, acid uric, CK (xét nghiệm hàng ngày trong tuần đầu khi có bất thường hoặc trước và sau điều trị); điện giải đồ (xét nghiệm hàng ngày trong tuần đầu điều trị khi có bất thường hoặc trước và sau điều trị); GOT, GPT (đánh giá trước điều trị và sau 1 tuần và 2 tuần điều trị); GGT, protein, Albumin, bilirubin, lipid máu (cholesterol, triglicerid, LDL, HDL).
- Đông máu cơ bản (cách ngày khi có tiền sử hoặc nguy cơ xuất huyết) - Vi sinh: HIV, HbsAg, Anti HCV, huyết thanh chẩn đoán giang mai.
- Tổng phân tích nước tiểu.
- Xquang tim phổi.
- Siêu âm ổ bụng.
- Nội soi dạ dày.
- Trắc nghiệm tâm lý nhằm đánh giá:
- Mức độ trầm cảm (HDRS, Beck)
- Mức độ lo âu (HARS, Zung)
- Mức độ rối loạn sử dụng rượu (AUDIT), mức độ cai rượu (CIWA) nếu có sử dụng kèm rượu.
- Đặc điểm nhân cách (EPI, MMPI)
- Mức độ rối loạn giấc ngủ (PSQI)
- Các trắc nghiệm tâm lý trên cần thực hiện trước và sau điều trị.
- Ngoài ra có thể thực hiện các trắc nghiệm đánh giá rối loạn nhận thức (MMSE), rối loạn stress-lo âu-trầm cảm (DASS)…
- Điện tâm đồ.
- Điện não đồ, lưu huyết não, CT, MRI …
- Các xét nghiệm cận lâm sàng nếu có bất thường cần kiểm tra hàng ngày.
- Nếu có bất thường thực hiện xét nghiệm cận lâm sàng theo hội chẩn chuyên khoa.
Khi người bệnh được chẩn đoán rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng các chất ma túy.
- Đảm bảo duy trì các chức năng sinh tồn như các bệnh nội khoa khác nếu đe dọa tính mạng cần phải cấp cứu người bệnh trước. Nếu kèm theo kích động có thể kết hợp thuốc chống loạn phần bằng đường tiêm.
- Khi người bệnh đã qua cơn nguy hiểm tính mạng và nếu xuất hiện các rối loạn tâm thần: lo âu, hoảng sợ, trầm cảm hoặc loạn thần như hoang tưởng ảo giác tùy tình hình xử trí tiếp theo bằng các thuốc giải lo âu, chống trầm cảm hoặc các thuốc chống loạn thần.
- Điều trị hóa dược
- Các thuốc bình thần
- Các thuốc chống loạn thần
- Các thuốc chống trầm cảm
- Liệu pháp tâm lí: cá nhân, gia đình…
Tùy từng cá thể và bệnh cảnh lâm sàng.
Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 3 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Thuốc an thần kinh điển hình (cổ điển):
- Haloperidol: viên 1,5mg, viên 5 mg, ống 5mg, liều 5-30mg/24 giờ
- Chlorpromazin: viên 25mg, ống 25mg, liều 50-250mg/24 giờ
- Levomepromazin: viên 25mg, liều 25-250mg/24 giờ
- Amisulprid: viên 50mg, 200mg, 400mg, liều 200-800mg/24giờ
- Clozapin: viên 25mg, 100mg, liều 50-800mg/24 giờ
- Risperidon: viên 1mg, 2mg, liều 1-12mg/24 giờ.
- Olanzapin: viên 5mg, 10mg, liều 5-60mg/24 giờ
- Quetiapin: viên 50mg, 200mg, 300mg, liều 600-800 mg/ ngày
- Aripiprazol: viên 5mg, 10 mg, 15mg, 30mg, liều 10-30 mg/ngày
Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 3 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin:
- Fluoxetin 20mg, liều 10-40 mg/ngày
- Paroxetin 20mg, liều 20-60mg/ngày
- Sertralin 50mg, liều 50-200mg/ngày
- Fluvoxamin 100mg, liều 100-300mg/ngày
- Escitalopram 10/20 mg, liều 10-20mg/ngày
- Citalopram, liều 10-60mg/ngày
- Venlafaxin 37,5mg, liều 75-225mg/ngày
- Mirtazapin 30mg, liều 30-60mg/ngày
- Các thuốc chống trầm cảm 3 vòng:
- Amitriptylin 25mg, liều 50-100mg/ngày
- Clomipramin 25mg, liều 50-75mg/ngày
- Imipramin, liều 10-150mg/ngày
- Tianeptin: liều từ 12,5 -50mg/ngày
Chọn một hoặc hai thuốc trong số các thuốc sau(ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 2 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
- Muối Valproat 200mg-2500mg/ ngày
- Muối Divalproex, liều 750mg/ngày – 60mg/kg/ngày
- Carbamazepin, liều 400-1200mg/ngày
- Oxcarbazepin, liều 1200 – 2400mg/ngày
- Lamotrigin, liều 100 – 400 mg/ngày
- Topiramat: 50 – 400mg/ngày
- Gabapentin: 300 – 1800mg/ngày
Lựa chọn một trong số các thuốc sau
- Diazepam: 5 - 30mg/ngày
- Lorazepam: 1 - 4mg/ngày
- Clonazepam: 1 - 8mg/ngày
- Bromazepam: 3 - 6mg/ngày
- Chọn một trong số các thuốc sau etifoxin, tofisopam, cao lạc tiên, zopiclon, eszopiclon, melatonin
- Thuốc tăng cường tuần hoàn não và dinh dưỡng tế bào thần kinh (piracetam, citicolin, ginkgo biloba, vinpocetin, cholin alfoscerat, cinnarizin…), vitamin và yếu tố vi lượng…. các thuốc kháng histamin (hydroxyzin…), beta blocker….
- Bổ sung dinh dưỡng, nuôi dưỡng đường tĩnh mạch…
- Thuốc hỗ trợ gan: Aminoleban, Silymarin, Boganic, các amin phân nhánh khác…
- Thuốc tăng cường chức năng nhận thức: Vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu:..
- Liệu pháp cá nhân, liệu pháp gia đình, liệu pháp tạo động lực, liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp tái thích ứng xã hội…
- Điều trị các bệnh cơ thể kết hợp.
- Chế độ dinh dưỡng: Bổ sung đầy đủ 4 nhóm thực phẩm, giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa và đảm bảo an toàn thực phẩm
- Phục hồi chức năng tại cộng đồng: lao động liệu pháp
- Nếu người bệnh được điều trị kịp thời tiên lượng tốt.
- Tuy nhiên một số trường hợp dẫn đến loạn thần mạn tính, trầm cảm hoặc sa sút tâm thần.
Phòng bệnh cấp 1:
- Quản lý nhà nước về các chất gây nghiện nói chung và chất ma tuý nói riêng.
- Thực hiện tuyên truyền thông tin đại chúng về tác hại của sử dụng chất ma túy nhằm hạn chế người sử dụng.
- Tầm soát các đối tượng sử dụng các chất ma túy nhằm phát hiện sớm các rối loạn tâm thần.
- Điều trị tích cực các rối loạn tâm thần và hành vi liên quan đến sử dụng ma túy.
- Điều trị cai nghiện hoặc giảm hại.
- Điều trị dự phòng tái nghiện.